Tom van Nouhuys: “Op Pampus combineren we hightech met het verleden”

Het eeuwenoude Forteiland Pampus zit midden in een transitie. Ze willen volledig duurzaam en zelfvoorzienend worden. “Hightech oplossingen gaan hier hand in hand met de oplossingen uit het verleden”, vertelt Tom van Nouhuys, directeur van Forteiland Pampus.

Op het moment dat we de Pampus-directeur spreken, is het eiland dicht. “Eigenlijk zou vandaag het zonnepanelendak geplaatst worden, maar er staat te veel wind,” licht Van Nouhuys toe. Het dak is bedoeld voor de houten bergloods, waarvan het frame nu staat. Woody Building Concepts werkt momenteel aan een nieuwe, energiezuinige bergloods op de oude fundamenten.

“Het krijgt dezelfde contouren en afmetingen als de oorspronkelijke loods, waarin onder meer kleding werd opgeslagen. Duurzaamheid staat centraal in het nieuwe ontwerp. “Dat kan op twee manieren”, vertelt Van Nouhuys. “Of je gaat voor slimme innovaties, met grote installaties. Of je doet het radicaal anders en houdt het zo simpel mogelijk. Met weinig materiaal- en energiegebruik. Alles wat je niet nodig hebt, hoef je ook niet te gebruiken en dat scheelt energie en CO2-uitstoot. Voor dat laatste kiest Pampus bij de bergloods. Een low-tech bouwwerk dat uiteindelijk als zomerpaviljoen gebruikt gaat worden voor de ontvangst van groepen en educatieprogramma’s.

Vleugeldeuren
“Deze maand wordt het dak gelegd, waarbij je dus van binnenuit gelijk tegen de panelen aankijkt. En volgende maand komen de geveldeuren,” vult Van Nouhuys aan. “Dat zijn gevels, die als een soort vleugeldeuren naar boven uitklappen.”

Het fort Pampus, dat in het IJmeer ligt, werd in 1887 aangelegd als onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Het moest de vaargeul Pampus verdedigen tegen aanvallen uit de Zuiderzee. De minister van Oorlog droeg het eiland in 1895 over aan de artillerie. Pampus staat al sinds de oplevering los van de wal. Er is geen toevoer van elektriciteit, gas of water en geen afvoer voor het riool. De soldaten moesten het allemaal zelf organiseren. Als er een vijand in zicht was, kon je weken, misschien wel maanden overleven op het eiland.

“Ze gebruikten toen bijvoorbeeld ook al een windmolen”, vertelt Van Nouhuys. “Nu, 140 jaar later, ontwerpen we het historische eiland een beetje opnieuw. Alleen nu met zonnepanelen in plaats van kolen en die windmolen komt er ook weer.” 

Drinkwaterinstallatie
Deze zomer is Pampus ook gestart met een eigen drinkwaterinstallatie. Een nieuwe mijlpaal in de droom om weer zelfvoorzienend te worden. Want ook al is het eiland omgeven door water, al jaren werden miljoenen liters water van het vasteland gehaald. Elke ochtend voeren de fortwachters in alle vroegte richting het Muiderslot om water te tanken en dat naar Pampus te brengen.

Nu staat er een container op het eiland, die het opgepompte water uit het IJmeer opvangt. Van Nouhuys: “Vroeger zuiverden ze het opgevangen hemelwater met zand en riviergrind. Dat passen we nu ook weer toe in de nieuwe drinkwaterinstallatie en dat combineren we met twee moderne technieken. De eerste is nanofiltratie, die het water met hele kleine gaatjes zuivert. En daarna is er nog een UV-desinfectie. Dan wordt met UV-licht het laatste beetje gezuiverd. Zo combineren we hightech met het verleden.”

“In die container zit een glazen wand, zodat mensen ook kunnen zien hoe het werkt. In 2050 moet de EU klimaatneutraal zijn. Dat gaat heel spannend worden of dat lukt. Wij willen hier in het klein alvast laten zien dat het kan. Astronaut André Kuijpers besefte ook dat de wereld een klein eiland is in het heelal. En hoe kwetsbaar het eigenlijk is. Dat leerde hem anders naar de wereld te kijken. En dat geldt voor mij ook net zo,” legt Van Nouhuys uit. Hij is al vanaf de eerste schets zo’n tien jaar geleden betrokken bij dit project.

IJmeer
De Pampus-directeur leert zelf ook veel van deze duurzame transitie. “Bij die drinkwaterinstallatie was ik bijvoorbeeld heel erg gefocust op het innemen van water. De waterpartij wees me er toen ook op dat het van belang is dat het water dat we teruggeven aan het IJmeer net zo schoon, of schoner is. Dan pas heb je de cirkel rond. Het kwartje viel toen pas bij mij.”

Dit jaar moet de bergloods af zijn. Het dak moet dan, samen met een tweede zonnepanelenveld, de windmolens en de biovergister, genoeg energie gaan opleveren voor de rest van het eiland. In het talud van het fort is een technische ruimte gemaakt voor het verwerken en opslaan van duurzame energie. “Dit is het innovatieve energiehart van het eiland,” legt Van Nouhuys uit. Vanaf volgend jaar moet die gaan draaien. Hierin wordt energie gemanaged en opgeslagen, er komt een installatie voor het omzetten van groene waterstof, een biovergister en een warmteopslag in water. Dit is echt een showcase van het eiland. Een combinatie van technieken die werken als een samenhangend systeem.”

“Wat veel mensen nog wel eens vergeten, is dat we dus niet kunnen terugleveren omdat we op een eiland zitten. We moeten de opgewekte energie dus gebruiken of opslaan. We hebben een lithiumbatterij voor opslag. En om ook goed te kunnen balanceren tussen de zomer en de winter maken we van de opgewekte elektriciteit waterstof, die we uiteindelijk kunnen opslaan in tanks om in donkere windstille dagen weer om te zetten naar stroom. 

Entreegebouw
“Het is heel spannend of dit allemaal zo gaat werken, als we bedacht hebben. In de praktijk zullen we ongetwijfeld nog tegen dingen aanlopen. Dit is nog nooit eerder gedaan zo,” vertelt Van Nouhuys enthousiast. Naast deze technische innovatie en de bergloods is hij nog meer van plan op Pampus, dat nu jaarlijks 60.000 bezoekers ontvangt. “Er komt nog een duurzaam entreegebouw op het water, maar daarover vertel ik graag later meer,” teast hij.

Wil je het allemaal een keer met eigen ogen komen bekijken? Het Forteiland Pampus is van dinsdag tot en met zondag open voor publiek.