Geplaatst op 03 juni 2023
Matthijs Bouw is de oprichter van One Architecture & Urbanism (ONE), met een kantoor in Amsterdam en New York. Ze wonnen meerdere prijzen voor hun ontwerpen, die rekening houden met klimaatverandering. Het project voor de kustverdediging van Manhattan is bepalend geweest voor het architectenbureau.
Als we Matthijs spreken, is hij weer even in Amsterdam. Hij combineert het wonen en werken met New York. “Het ontwerp om een deel van New York klimaatbestendig te maken, heeft ons naar Amerika gebracht,” vertelt Bouw. “Het geldt als het flagship-project voor wat er nog meer rond de metropool moet gebeuren.” Bouw won de prijsvraag die de stad uitschreef, met hun ‘Rebuild by Design’-visie voor de kustverdediging van Manhattan.
Het ‘East Side Coastal Resilience Project’ is de eerste uitwerking van de Big U: het plan voor New York dat gemaakt werd na de verwoestende gevolgen van orkaan Sandy in 2012. De kuststrook rond Manhattan moest een verdedigingslinie tegen het water krijgen, die is verweven met het stedelijk gebied. Onder leiding van Matthijs Bouw wordt de waterkering ingepast in de stad, en voldoet het aan de hoge eisen die New York stelt aan zijn publieksparken. Op de ene plek langs de kust houden omhoog-klappende keringen het water tegen, op de andere de versterkte wand van de snelweg. Een deel van de zesbaansweg langs de kust wordt bij hoogwater afgesloten met stalen vloeddeuren. Een uniek project in Amerika.
Niet alleen nuttig bij storm
“De gedachte achter het ontwerp is dat nieuwe infrastructuur in een stad niet alleen nuttig is bij dagen dat er een storm dreigt. We willen het zo inpassen dat het lokaal ook een verbetering brengt; met groen en het aanleggen van nieuwe verbindingen voor de stad. Het is een combinatie van klimaatbestendige en sociale infrastructuur”, legt Bouw uit.
Na de prijsvraag in New York is ONE verder gaan specialiseren en zijn ze binnen de ontwerpsector marktleider op dit gebied geworden. De 10 mijl kustlijn bij Manhattan is opgesplitst in lokale projecten, waarvan een aantal al voltooid is en een aantal nog in aanbouw is. Daarnaast lopen er momenteel projecten van het architectenbureau in Boston, Houston en San Francisco.
Bouw: “In Amerika zijn dit soort projecten nog echt wel nieuw. Wat wel jammer is, is dat projecten hier meestal pas worden gefinancierd als de ramp al is voltrokken. Dan komt er geld om te herbouwen, maar eigenlijk zou je al aan de voorkant willen investeren. Het begint onder Biden nu een beetje te veranderen.”
IJsselmeer
Ook in Nederland werkt Bouw volop aan klimaat gerelateerde projecten. Zo is hij betrokken bij het onderzoek van de Deltacommissaris over ‘Meebewegen’ (bij hoog water). “Samen met Arcadis werken we mee aan het kennisprogramma versnelde zeespiegelstijging. We kijken hoe je op lange termijn meer ruimte aan water kunt geven in Nederland.” En Bouw is bezig aan een lange-termijn-verkenning voor het IJsselmeer. “Hoe gaan we in de toekomst om met de grootste zoetwaterbuffer van Nederland? Hoe kunnen we overtollig rivierwater bufferen en hoe kan – met toegenomen extremen – het IJsselmeer die rol blijven spelen? Met ruimte voor energie, recreatie en natuurontwikkeling.”
“Als architect onderzoek ik wat de ruimtelijke implicaties zijn en hoe we technische vraagstukken kunnen oplossen. Ik voer hiervoor gesprekken met verschillende stakeholders. Als architect heb je steeds vaker een centrale rol in die processen. Het praat ook makkelijker als je weet hoe dingen kunnen uitpakken.”
Bouw is ook praktijkhoogleraar in architectuur en landschapsarchitectuur aan de University of Pennsylvania. Hij kijkt samen met studenten onder meer hoe je door middel van je ontwerp klimaatrisico’s kunt meenemen en verminderen. “Ook zijn we bezig met vraagstukken op het snijvlak van volksgezondheid en ruimtelijke ordening. Door Covid is duidelijk geworden hoe belangrijk dat is. We werken hiervoor samen met de School of Medicine aan een public health-programma. Je merkt dat studenten ontzettend geïnteresseerd zijn in dit soort samenwerkingsprojecten. Je ziet langzamerhand dat dit de kern van het vak aan het worden is. Je moet gebruikmaken van elkaars kennis.”
Achterhoek
In Nederland werkt Bouw samen in een project in de Achterhoek. “We denken na over bio-based bouwen en het laten groeien van eigen bouwmaterialen. We willen de hoge gronden van Nederland (waar de Achterhoek toe behoort) niet alleen klaar maken voor mogelijke migratie bij hoog water. Maar ook rekening houden met vraagstukken die nu spelen, zoals biodiversiteit en droogte. Je kijkt daarbij naar de regionale ontwikkeling en de landschappelijke staat. Daarbij horen andere manieren van bouwen.”
Migratie (uit lagergelegen gebieden) bij een stijgende zeespiegelstijging is een gevoelig onderwerp in Nederland. Bouw: “Je ziet dat de gebieden in het oosten van het land steeds aantrekkelijker worden. De kosten en ongemakken door klimaatverandering in het westen van het land nemen toe. Migratie kan eerst druppelsgewijs plaatsvinden, maar op een gegeven moment zou dat in een stroomversnelling kunnen komen. Dan kun je beter nu de regio daarop voorbereiden en de problemen die er spelen, bijvoorbeeld die op het gebied van stikstof, nu al aanpakken.”
Bij de ontwerpen houdt Bouw rekening met de toekomst. “Onze klimaattoekomst ziet er echt heel anders uit. Veel van wat we nu bedenken zal er nog steeds staan, alleen in een andere klimaatrealiteit. Je zult nieuwe dingen moeten bedenken en uitvoeren. Kijken naar wat de opgaves zijn en hoe je daarop gaat aanpassen.”
Momentum
Nog even terug naar de Achterhoek. “We kijken naar welke capaciteit de regio nodig heeft, sociaal en ruimtelijk, om in de toekomst goed met die veranderingen om te kunnen gaan. Dat momentum willen we pakken, zodat het later minder van bovenaf opgelegd gaat worden. We kijken naar fysieke en natuurlijke infrastructuur, maar ook naar werkgelegenheid. De strijd om de ruimte woedt op dit moment volop in Nederland. Ik bof dat ik me hiermee mag bezighouden.”