Auteur: Michel Baars
Het is een vergezicht van Ivo van der Mark (CEO JAJO) en Michel Baars (directeur New Horizon) dat stapje voor stapje dichterbij komt: een collectief van bouwbedrijven dat niet primair denkt aan eigen gewin, maar samen timmert aan een circulaire bouweconomie. “We leggen een fundament voor onze kinderen waar we straks trots op kunnen zijn.”
Circulaire bouweconomie
Als het lukt, dan mag het gezien worden als een wereldinnovatie. Traditioneel bouwen wordt een halt toe geroepen en omgeturnd in een nieuw circulair model. Welkom in de wereld van New Horizon. Michel Baars en Ivo van der Mark hebben een helder doel voor ogen: een circulaire bouw- en vastgoedeconomie. In zo’n circulair systeem is geen plaats voor lineair geproduceerde bouwmaterialen en zullen bio-based en urban mining materialen de bouwproductie duurzaam voeden.
De uitdaging is om het standaard-vastgoedproces – die van oudsher begint bij nieuwbouw en verder gaat in onderhoud, renovatie en eindigt met herontwikkeling of sloop – in iedere fase meer circulair te maken. Dus circulair ontwerpen, circulair bouwen, verlenging van de levensduur van (vastgoed) producten en toepassen van Urban Mining principes bij (gedeeltelijke) ontmanteling van gebouwen.
Vooruitstrevend
De bedrijven van JAJO zijn in al deze fases actief en kunnen dus integraal deze verandering vormgeven. New Horizon-directeur Michel Baars: “Wat als we niet voortdurend oude materialen hoeven weg te gooien en nieuwe hoeven toe te voegen? Wat als we de cirkel echt sluitend kunnen maken? Dat is een nieuwe manier van denken, waar New Horizon nu flinke stappen in maakt, maar wat alleen impact kan hebben als het sectorbreed wordt omarmt.”
Het is een vergezicht dat steeds meer gestalte krijgt. Niet omdat de overheid een integrale aanpak eist, maar omdat de initiatiefnemers een deltaplan voor ogen hebben dat verder reikt dan de verplichte klimaatdoelstellingen uit het Verdrag van Parijs.
Om een circulaire keten van bouwbedrijven te creëren, zoeken Michel Baars en Ivo van der Mark in elke schakel van de bouw vooruitstrevende vastgoedpartijen die meedoen. Het gaat om partijen die hun traditionele manier van denken overboord durven te gooien. “Omdat ze inzien dat een circulaire bouweconomie de beste manier is om continuïteit voor de bouwbranche veilig te stellen”, zegt Michel Baars.
Intrinsieke motivatie
Ivo van der Mark vult aan: “Zonder dit initiatief geloof ik niet dat we straks überhaupt nog betaalbare woningen en vastgoed kunnen blijven ontwikkelen. Maar de echte motivatie om mee te doen zou wat mij betreft een intrinsieke moeten zijn. Bouwen aan een wereld die leefbaar is voor onze kinderen. Die gedachte zou voldoende moeten zijn, toch?”
Michel Baars knikt.
New Horizon en Michel Baars
Het gaat voor de wind met New Horizon. Al 25 toonaangevende bedrijven in Nederland – waaronder grote producenten en distributeurs van bouwmaterialen – hebben zich aangemeld bij het Urban Mining Collective.
De bedrijven geloven in een nieuwe manier van bouwen en hebben samen één duidelijke missie: een circulair bouwsysteem uitrollen voor een betere toekomst in vele opzichten. Dat gaat verder dan de verlies- en winstrekening. “Het gaat over perspectief en het besef dat de huidige wijze van vastgoedontwikkeling uitputtend is”, zegt Michel Baars.
Zijn New Horizon neemt het voortouw en kan alleen functioneren als een olievlek van vastgoedpartijen niet langer start met virgin materials bij projectontwikkeling, maar in plaats daarvan focust op hergebruik van materialen en grondstoffen, die een tweede, derde of vierde leven krijgen.
“Dat start met urban mining. Niet slopen, maar oogsten van bestaande gebouwen. En daar heb je de medewerking nodig van vastgoedeigenaren en heel veel andere spelers. (…) Samen kijken we heel goed welke materialen we van bestaande gebouwen kunnen ontmantelen voor hergebruik en dus daadwerkelijk kunnen terug leveren aan de markt. Dat doen we nu bijvoorbeeld bij het DNB-gebouw. De Nederlandsche Bank-president Klaas Knot is groot fan van deze aanpak. Hij ziet het grotere plaatje.”
Michel Baars straalt. Het is de weg van de lange adem, die zich langzaam uitbetaalt. De New Horizon-directeur is al een leven lang bezig met duurzaamheid, cradle-to-cradle en circulair bouwen. Met veel kennis in zijn rugzak richtte hij in 2015 New Horizon op. “Ik heb veel voorbij zien komen en vooral veel geleerd. Onder meer dat 35 jaar klimaatbeleid, vanuit uitsluitend een groene hoek, geen succesvolle route is om de massa mee te krijgen. Ook voor de bouwsector is klimaatverandering, opwarming van de aarde en dat soort termen te abstract.”
Hij lacht. “Het staat te ver af van de praktijk. En ergens snap ik dat ook wel. Ondernemers zijn nog vaak gefocust op rendement in termen van euro’s, niet in termen van maatschappelijke continuïteit. Toch zie je een kentering in het denken: nu de klimaatdoelstellingen 2030 beginnen te drukken op aanbestedingen en samenwerkingen met de overheid, hebben vastgoedorganisaties belang bij circulariteit. Dat zie ik nu direct terug in de aanvragen die wij krijgen. Vooraanstaande vastgoedpartijen sluiten zich bij ons aan. Sommige zeggen: ‘in 2022 gaan wij 50 procent van onze projecten volgens urban mining doen’. Dat zijn natuurlijk gigantische slagen die we dan kunnen maken.”
JAJO en Ivo van der Mark
Met een kloppend hart voor duurzaamheid nam Janssen de Jong begin 2021 een strategisch belang in New Horizon. Midden in de pandemie. Ivo van der Mark is er zichtbaar trots op. Hij hield zijn schip recht in de crisis en had ruimte in zijn hoofd om vooruit te kijken. “Mijn ambitie is om ceo’s van andere organisaties massaal achter deze duurzame manier van bouwen te krijgen. Dat betekent dat we de traditionele meetlat verleggen naar andere cijfers. Natuurlijk moet circulair bouwen concurreren met de lineaire markt, dat is een no-brainer. En natuurlijk moet er geld verdiend worden. Maar het uitgangspunt moet honderdtachtig graden draaien: we moeten zorgvuldig nadenken hoe we echt de bebouwde omgeving beter kunnen maken met al die miljarden euro’s die we in onze projecten mogen steken. Dat gaat niet alleen over omzet en marge. Dat gaat over een wereld waarin wij straks als bouwondernemingen nog bestaansrecht hebben en waarin onze kinderen kunnen voortborduren op wat wij hebben neergezet. Dat is het noodzakelijk doel waar we voor gaan.”
Ivo spreekt als CEO met zijn hart als hij over New Horizon spreekt. Circulariteit past bij de duurzame visie die JAJO al jaren geleden heeft ingezet. “We hebben vaak genoeg met duurzame concepten, zoals modulaire houtbouw van Woody Building Concepts, laten zien dat we resultaten kunnen halen voor onze organisatie én voor de maatschappij. Het zit in ons dna. Maar diep van binnen weet iedereen dat het niet alleen om de eigen organisatie gaat als je naar de totale footprint kijkt. Neem cement en beton. Dat is de tweede meest vervuilende industrie in de wereld en zorgt voor circa 9 procent van de CO2-uitstoot van ons als mensen. Dat kun je als bouwbedrijf in je eentje niet rechtzetten. Daar heb je een sterk verbond voor nodig.”
Het volume van de JAJO-projecten zorgt voor een versnelling en groei van urban mining in Nederland in absolute getallen. Maar om ooit te kunnen spreken van een circulaire economie is de bijdrage van een groot deel van de branche vereist. “We zijn nu aangekomen bij de volgende stap in onze visie: als koplopers moeten we andere partijen zien te overtuigen. En dat is soms een hele uitdaging. Vooral omdat we als sector naar één single businessmodel kijken, die van onszelf. Dat doen we al jaren. Het gaat natuurlijk om omzet en winstmaximalisatie. Maar als je verder kijkt, dan zie je dat ons model niet langer door kan gaan op de huidige manier. Regelgeving, internationale Paris Proof-afspraken, betaalbaarheid van de bouw. Het zorgt ervoor dat onze projecten onder druk komen te staan. Dat we wel verder móeten kijken. Dat klinkt heel logisch, maar dat is het niet.
Deltaplan zoals in 1953
Definitief succesvol is New Horizon dan ook nog niet, zegt Michel Baars. Het is een complex proces dat steeds meer draagvlak vindt, maar nog een lange weg te gaan heeft, zegt hij. “Denk je eens in: de bouwsector gaat om miljarden euro’s. Een hele keten aan bedrijven en gezinnen is afhankelijk van de manier van werken zoals we nu doen met elkaar. Het is dus geen abc’tje dat als ik de voordelen van onze circulaire bouw op tafel leg en zeg ‘zullen we het morgen anders gaan doen’, dat dat dan ook gebeurt. Dat betekent namelijk dat we regelmatig nee-zeggen tegen een leverancier waar we al jaren fijn mee samenwerken. Dat is niet zomaar wat.”
Toch wint New Horizon terrein. Michel Baars en Ivo van der Mark kijken vooruit en schrijven met potlood dat er in 2025 100 miljoen euro circulaire omzet genereerd wordt met urban mining. “Die kant gaat het op”, zegt Michel Baars. “Maar om echt succesvol te zijn, zoeken we op grote schaal draagvlak. Pas dan kunnen er voldoende gebouwen geoogst worden en kunnen we verder met de vervolgstappen om daadwerkelijk een serieuze gooi te doen naar een circulaire bouweconomie.”
De beide koplopers sparren daar regelmatig over. Over een Marktplaats voor de bouwsector bestaande uit circulaire producten. Biobased, recycled of demontabel. Producten die overal in Nederland in opslagplaatsen liggen te wachten op een nieuwe bestemming. “Niet te onderscheiden van nieuw. Van dezelfde kwaliteit en mét dezelfde garanties”, zegt Ivo van der Mark. “Dat is het uitgangspunt.”
Hij vervolgt: “Als straks voldoende vastgoedpartijen deelnemen dan zal onze impact samen aanzienlijk groter worden en zullen projecten – qua percentage – steeds meer circulair gebouwd kunnen worden. Dat is een mijlpaal waar we naartoe werken. Van daaruit kunnen we aan andere knoppen gaan draaien: nieuwe innovaties toevoegen in het proces, andere materialen gebruiken en nog eerder aan tafel om over de volgende generatie gebouwen na te denken.”
Voor het zover is, bouwen de koplopers aan wat zij ‘een betere businesscase voor vastgoedbedrijven’ noemen. Ze spreken dagelijks met partijen over de kansen en de consequenties van deelname aan het New Horizon-platform. Ook al vinden Michel Baars en Ivo van der Mark dat intrinsieke motivatie uiteindelijk de boventoon zou moeten voeren, in elk gesprek komt de noodzaak van een circulaire bouweconomie een paar keer naar voren. “Bijvoorbeeld, het besef dat veel van de bouwmaterialen en grondstoffen uit het buitenland komen en dat er dus ‘ineens’ laagwaterstand-toeslagen van toepassing kunnen worden, of wijzigende handelsverdragen, maar ook CO2 beprijzing is een belangrijke factor voor de prijs van lineaire bouwmaterialen in de nabije jaren. Dat zijn vaak eye-openers die helpen om te laten inzien dat circulair in alle opzichten beter is. Maar ook dat traditionele betonbouw zo belastend is voor het milieu dat dat over een paar jaar niet meer houdbaar is binnen de klimaatdoelstellingen en dat we dus wel toe moeten naar circulair beton, dat 60 procent minder co2 uitstoot. Ik merk dat steeds meer bouwers het begrijpen.”
Het voorhoofd van Michel Baars fronst. “Weet je? In mijn ogen is deze ommezwaai net zo urgent als toentertijd met de Watersnoodramp van 1953. Ook toen is er een deken over alle belangen gelegd en gezegd: dit behoeft een integrale aanpak. Los van politiek, los van individuele voorkeuren. En juist op die manier is Nederland gered. Ik zie hele sterke parellellen met onze bouwsector van nu. We zien dat de klimaatcrisis geen fabeltje is, zelfs veel beter onderbouwd dan welke voorspelling van een pandemie ook (…en ook die kwam helaas uit). En die crisis afwenden, dat kunnen we alleen samen. Doe je het niet om die reden: doe het dan om alle kansen die het biedt te benutten! Wie zijn verantwoordelijkheid wilt pakken – voor zijn bedrijf, voor de eindgebruikers, voor zijn kinderen – die haakt nu aan!”